Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί μας σε φοβερή υπερένταση.
Στα χωριά, οι επιτάφιοι στολίζονται με λουλούδια (βιολέτες τριαντάφυλλα, γαρύφαλλα κ.α.) και μωβ κορδέλες, ένδειξη πένθους. Οι πιστοί αυτή τη μέρα δεν τρώνε ούτε λάδι. Οι νοικοκυρές δε στρώνουν τραπεζομάντηλο.
Τα πάντα στη Ζάκυνθο, η λογική και η άλογος φύση, συμμετέχουν στο Θείο Δράμα. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση, που στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα "Οτε εκ του ξύλου Σε νεκρόν...". Μετά από λίγο ο Ιερεύς θα εξέλθει από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι. Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται "Αμνός". Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, που σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει, αφού και πάλι εδώ η ιδιαιτερότητα της Ζακύνθου είναι εμφανής. Εδώ οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.
Μεγάλη Παρασκευή μεσημέρι. Ωρα 2.00. Το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Ο κόσμος, Ζακυνθινοί και επισκέπτες, συρρέουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, απ' όπου θα ξεκινήσει η λιτανεία του Εσταυρωμένου. Η ατμόσφαιρα είναι μοναδική. Η συγκίνηση διαπερνά κάθε Ζακυνθινή ψυχή. Η πένθιμη λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του "Ινα τι εφρύαξαν έθνη..." από την φιλαρμονική. Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, και η περίφημη Εικόνα της "Mater Dolorosa", δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και τον λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σ' όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου, χωρίς όμως λιτάνευση των Επιταφίων τους. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές. Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε. Ο ωραιότατος ύμνος "Τον Κύριο υμνείτε...", τονισμένος και αυτός στην Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή "Gloria"(δόξα) ή το "κομμάτι"(Πρώτη Ανάσταση) και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, θα σας εντυπωσιάσουν. Τα καταστήματα τροφίμων στολίζονται με φοίνικες και δάφνες. Μικροπωλητές πουλάνε μπουκέτα με μυρτιές και βιολέτες.
Τη Μεγάλη Παρασκευή οι καμπάνες δε χτυπούν καθόλου. «Χηρεύουν» όπως λένε. Όλος ο κόσμος τρώει φτάζυμα, μαρούλια και νερόβραστα κουκιά. Στα σπίτια δεν σαρώνουνε, δε μαγειρεύουνε, δε στρώνουν τραπέζι. Κατά τις 10 το πρωί, ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία με λουλούδια. Εκεί, γίνεται ο στολισμός του Επιταφίου. Μερικές κοπέλες ντύνονται μυροφόρες με λευκά φορέματα, μαύρες ζώνες και στεφάνια από λουλούδια στα μαλλιά τους. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, ο παπάς μοιράζει το κερί της Αναστάσεως και οι νοικοκύρηδες του δίνουν λεφτά και αυγά (άβαφα όμως γιατί εκείνη τη μέρα δεν πιάνουν κόκκινα αυγά) με τα οποία τσουγκρίζει την ημέρα του Πάσχα με τους πιστούς.
Στις 2 το μεσημέρι, γίνεται η αναπαράσταση του Γολγοθά. Ο ιερέας παίρνει το Σταυρό και γίνεται λιτανεία στην πλατεία Σολωμού. Είναι αντίστοιχη τελετή με το δρόμο του Σταυρού των καθολικών και ιδιαίτερα με τη συνήθεια που έχουνε στην Ισπανία να λιτανεύουνε στο Σταυρό έξω από την εκκλησία. Στην παράταξη προηγούνται τα καπίτουλα των διαφόρων εκκλησιών και οι σημαίες των συντεχνιών τυλιγμένες και γυρμένες σε ένδειξη πένθους. Ακολουθούνε μουσικές, το καπίτουλο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου του Μόλου και διπλή σειρά ιερέων έχοντας στη μέση τον τσεριμονίστα τελετάρχη).
Αμέσως έρχεται ο «Ουρανός» και κάτω από τη σκέπη του το κόνισμα, η Παναγία η πενθούσα (Mater Dolorosa). Ακολουθεί ο Εσταυρωμένος, έργο αγνώστου και σημαντικού ζωγράφου, που τον κρατάει ένας ιερωμένος. Η λιτανεία κάνει το γύρο της πόλης και ξαναγυρίζει στην πλατεία.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής προς Μεγάλο Σάββατο, γίνεται ο Επιτάφιος όπως περιγράψαμε παραπάνω.
Στα σπίτια κρεμούν επίσημους μαύρους τάπητες και καίνε μοσχολίβανο. Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ οι άνθρωποι ντύνονται με σκούρα ρούχα σε ένδειξη πένθους.
Μετά την πρώτη Ανάσταση, σύμφωνα με την παράδοση, λύνουν τα σχοινιά στα καμπαναριά, χτυπούν οι καμπάνες χαρμόσυνα, ρίχνουν βεγγαλικά ή μάσκουλα όπως λένε στη Ζάκυνθο και αναγγέλλουν την είδηση της Ανάστασης. Τότε όλοι ρίχνουν πήλινα κανάτια από τα παράθυρα στους δρόμους «για το φόβο των Ιουδαίων» όπως έλεγαν οι παλιότεροι, για να τρομάξουν δηλαδή αυτοί που σταύρωσαν το Χριστό. Ταυτόχρονα δαγκώνουν ένα κλειδί για να ΄χουνε, όπως πιστεύουνε, τα δόντια τους γερά σαν το σίδερο.
Το έθιμο της ταμπέλας
Ένα παλιό έθιμο είναι αυτό με τις ταμπέλες. Μεγάλη Παρασκευή προς Μεγάλο Σάββατο ξημερώματα και ενώ ο κόσμος περιμένει να βγει ο Επιτάφιος, οι κάτοικοι άλλαζαν τις ταμπέλες των μαγαζιών ή τις παραποιούσαν, με χιουμοριστική διάθεση Το έθιμο ξεκίνησε πριν πολλά χρόνια από κάποιον ζακυνθινό, που το έκανε σε φίλο του για πλάκα. Άλλαξε την ταμπέλα του μαγαζιού που είχε ο φίλος με ακριβά πράγματα με μια άλλη που έγραφε ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ. Παλιότερα οι ταμπέλες ήταν ξύλινες και ήταν εύκολο να αλλάξουν την ταμπέλα ενός μαγαζιού με ένα άλλο. Τώρα που οι περισσότερες ταμπέλες είναι γυάλινες φωτεινές επιγραφές, οι κάτοικοι –συνήθως νέα παιδιά- παίρνουν όποια ταμπέλα ή διαφημιστικό σταντ μαγαζιού ή γραφείου και το μεταφέρουν στην πλατεία Σολωμού ή στο Μουσείο. Την επόμενη μέρα, οι ιδιοκτήτες –που συνήθως έχουν ήδη δει την ταμπέλα τους στην πλατεία- τις μαζεύουν από κει. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μεταφέρθηκαν στην πλατεία βάρκες, γάιδαροι, τρίκυκλα αντί για ταμπέλες!
Πληροφορίες:
-Άρθρο Διονυσίου Φλεμοτόμου στο περιοδικό «Ζάκυνθος ‘84»
-Ντίνου Κονόμου «Τση Ζάκυθος»
-Ζάκυνθος 2002, Λογοτεχνικό Ιστορικό και Λαογραφικό Ημερολόγιο Διονύση Μουσμούτη
-Ζάκυνθος, Από τη 2η στην 3η χιλιετία, Διονύση Μουσμούτη
-Ενημερωτικό φυλλάδιο Μητροπόλεως Ζακύνθου
Φωτογραφίες από όλα αυτά, μπορείτε να δείτε εδώ.
