Saturday, April 11, 2009

Κυριακή των Βαΐων

Σάββατο του Λαζάρου σήμερα, Κυριακή των Βαΐων αύριο. Μπαίνει η Μεγάλη Εβδομάδα και θέλω να σας πω για τα έθιμά μας. Στα 21 χρόνια που είμαι εδώ, μόνο 3 φορές έχω φύγει Πάσχα από τη Ζάκυνθο. Το Πάσχα εδώ είναι πολύ όμορφα και αξίζει κανείς να μείνει για να γιορτάσει εδώ.

Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της, εντελώς χαρακτηριστικό, χρώμα. Έχει, επίσης, ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές της τελετές και δικά της πανάρχαια έθιμα, που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια και διατηρούν πολλά από αυτά. Τη βδομάδα που έρχεται, θα σας πω μερικά από τα έθιμα που υπάρχουν εδώ, κάποια μοναδικά στην Ελλάδα, συνήθειες παλιές που οι κάτοικοι κρατούν όσο είναι δυνατόν καλύτερα. Ξεκινάω με την Κυριακή των Βαϊων.


Το βαγί
Στη Ζάκυνθο έχουμε το δικό μας, το πραγματικό βαΐ της φοινικιάς. Το χειμώνα, τα νέα κλαδιά σκεπάζονται με τα παλιότερα για να μην τα βλέπει ο ήλιος και αποκτούν έτσι ένα ιδιόρρυθμο κιτρινωπό χρώμα. Με αυτά πλέκουν τους «σταυρούς» και τις «βαγιοφόρες» ή «αγιοφόρες» που στολισμένες με κλαδιά ελιάς και ανοιξιάτικα λουλούδια τις μοιράζουν οι επίτροποι των εκκλησιών μέσα σε μεγάλες κόφες την Κυριακή των Βαΐων, λίγο πριν βγουν τα Άγια.
Με τα βαγιά φτιάχνουν επίσης αστέρια, αλυσίδες, αλογάκια, ήλιους και διάφορα άλλα στολίδια που τα κρεμούν τη μέρα της γιορτής στους πολυέλαιους στα καντήλια και πάνω από τις πόρτες του ιερού για να διακοσμηθούν επίκαιρα οι εκκλησίες. Ρίξτε μια ματιά εδώ.

Το Σάββατο του Λαζάρου, στις έντεκα ακριβώς, σε όλα τα καμπαναριά του νησιού κρεμιέται το βαΐ. Ο παπάς της ενορίας μαζί με το νόντσολο (νεωκόρο) ανεβαίνουν στο καμπαναριό και δένουν από το μπαρκόνι του ένα μεγάλο κλαδί ελιάς, στολισμένο με μακριές αλυσίδες από βαΐ, ήλιους και σταυρούς. Την ίδια στιγμή χτυπούν χαρούμενα οι καμπάνες.
Πριν από τους σεισμούς του ’53 πολύς κόσμος συγκεντρωνόταν στην πλατεία της εκκλησίας των Αγίων Πάντων. Εκεί το κρέμασμα του βαγιού είχε μια ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια. Το όμορφο αυτό έθιμο μαζί με πολλά άλλα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί.

Τους σταυρούς που μοιράζονται το πρωί «του βαγιώνε», στην εκκλησία, οι πιστοί τους μεταφέρουν με ευλάβεια στο σπίτι. Πολλοί συνηθίζουν να τους κρεμούν στο πέτο του σακακιού τους «για να φανεί» όπως λένε «το βαΐ τσου Οβραίους». Μ’ αυτούς σταυρώνουν τα γεννήματα, τα ζωντανά και το νερό της στέρνας και του πηγαδιού, ύστερα τους κρεμούν στο εικονοστάσι. Εκεί πρέπει να μείνουν υποχρεωτικά όλο το χρόνο για ευλογία του σπιτιού. Κάθε φορά μάλιστα που πηγαίνουν σε κηδεία τους παίρνουν μαζί τους για να «διώξουν το κακό». Επίσης βαΐ έχουν πάντα επάνω τους και όταν επισκέπτονται ασαράντιστη λεχώνα, γιατί όπως λένε: «κάλλιο με δέκα λείψανα. Παρά με μια λεχώνα».

Το βαΐ χρησιμοποιείται σ’ όλα γενικώς τα φυλαχτά. Εξάλλου είναι απαραίτητο για να ζυμωθεί το «Μανόγαλα» που είναι ένα τοπικό «φίλτρο αγάπης» και πιστεύεται πως ο νιος που θα «ποτιστεί» μ’ αυτό θα αγαπήσει και θα παντρευτεί την κοπέλα που του το έδωσε.
Το παλιό βαΐ οι νοικοκυρές το καίνε στη φωτιά κι ύστερα πετούν τη στάχτη του στον αέρα «για να μη μείνει ίχνος του στο σπίτι και πατηθεί». Τόσο ιερό το θεωρούν.

Μετά τη λειτουργία οι επίτροποι φέρνουν σε όλα τα σπίτια της ενορίας τις «βαγιοφόρες» . Στην αρχή τις έστερναν μόνο στους ευγενείς ενορίτες τους. Συνήθιζαν μάλιστα να δένουν πάνω τους κι ένα μικρό οβάλ χαρτόνι που είχε ζωγραφισμένο το οικόσημο της κάθε αρχοντικής οικογένειας. Αργότερα άρχισαν να στέλνουν βαγιοφόρες και στους ψάλτες, στους επίτροπους και στους νιόπαντρους της γειτονιάς. Αυτές μάλιστα που έστερναν στους νιόπαντρους τις στόλιζαν με ολόλευκα κρίνα. Με τον καιρό επικράτησε η συνήθεια να παίρνουν βαγιοφόρες όλοι γενικά οι ενορίτες. Σε πολλά χωριά οι νοικοκυρές δίνουν σαν «πληρωμή» στους επίτροπους που τις φέρνουν, ένα-δύο ζευγάρια αυγά. Αυτοί, τα μαζεύουν σε ένα μεγάλο κοφίνι και τα κληρώνουν το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, μετά τον Εσπερινό της Αγάπης.

Με το «λειτουργημένο» βαΐ πλέκουν όλοι, μικροί και μεγάλοι, κομψά δαχτυλίδια (απλά ή κορνιόλες) και τα φορούν. Τα μικρά παιδιά μάλιστα, τα βάζουν σε νερό για να μην ξεραθούν και να τα φορέσουν στην Ανάσταση.


Αν θέλετε να δείτε το εθιμοτυπικό όλης της Μεγάλης Εβδομάδας, ρίξτε μια ματιά εδώ.

ΠΗΓΕΣ
-Άρθρο Διονυσίου Φλεμοτόμου στο περιοδικό «Ζάκυνθος ‘84»
-Ντίνου Κονόμου «Τση Ζάκυθος»
-Ζάκυνθος 2002, Λογοτεχνικό Ιστορικό και Λαογραφικό Ημερολόγιο Διονύση Μουσμούτη
-Ζάκυνθος, Από τη 2η στην 3η χιλιετία, Διονύση Μουσμούτη
-Ενημερωτικό φυλλάδιο Μητροπόλεως Ζακύνθου

18 comments:

  1. Θα θελα πολύ κάποια χρονιά να βρεθώ Πάσχα στην Ζάκυνθο, όπως και στην Κέρκυρα!
    Δεν τα έχω καταφέρει μέχρι τώρα.
    Πολύ όμορφα και ενδιαφέροντα τα έθιμα στο νησί σας Κικίτσα!!

    ReplyDelete
  2. Deli,θα πρέπει να είναι πολύ όμορφο το Πάσχα στη Ζάκυνθο!Ιδιαίτερα τα έθιμά σας,διάβασα και το λινκ από τις περσινές αναρτήσεις σου-τότε μόλις ξεκινούσε η γνωριμία μας.Το βαϊ της φοινικιάς είναι τα φύλλα του φοίνικα,που ξέρουμε;
    Φιλιά!

    ReplyDelete
  3. Ax πρέπει να είναι πολύ όμορφα στο Νησί σου
    Μακάρι κάποια στιγμή να μπορέσω να έρθω
    Σε ευχαριστούμε που μοιράστικες μαζίμας τα όμορφα έθιμα σας

    ReplyDelete
  4. Ετσι είναι όπως τα περιγράφει παραστατικότατα η φίλη blogger και αξίζει να το ζήσετε οι εκτός Ζακύνθου τουλάχιστον μια φορά.
    Αν και πιστεύω οτι τη μια θ ακολουθήσουν κι άλλες.
    Για εμάς τους αθεράπευτους "σπουργίτες" η Μ.Βδομάδα σημαίνει τα ΠΑΝΤΑ!
    Τόσο κατανυκτικό τελετουργικό Επιταφίου δεν θα ξαναδείτε και η νύχτα να ακροβατεί με τη μέρα.Ακόμα και η φύση υποβοηθά στην κατάνυξη με τη μοσχοβολιά των λεμονανθών & της γλυσίνιας απο τα περιβόλια.
    Είναι μοναδική εμπειρία!!!
    Της Κέρκυρας,κι ας με συγχωρήσει γιατί τη λατρεύω και υποκλίνομαι στην ομορφιά της,πιστεύω οτι είναι λίγο τουριστική ατραξιόν.
    Ας έχουμε κι εμείς κάτι να περηφανευόμαστε,όλα τα άλλα προσπαθούμε μετα μανίας να τα καταστρέψουμε,αλλά προς το παρόν η Ζακυθούλα μας αντιστέκεται(για πόσο άραγε;).
    Οσοι το αποφασίσετε να μας επισκεφθείτε (πόσοι ακόμα αντισκέκεστε μετά απο τέτοιες περιγραφές και ανυπέρβλητες φωτό;)καλοδεχούμενοι,δεν θα μετανιώσετε.

    ReplyDelete
  5. Καλησπέρα. Υπερδιέγερση σε αναρτήσεις σε έχει πιάσει!!!!
    ολα όμορφα λοιπόν στην Ζάκυνθο που δεν έχω έρθει και δεν το βλέπω.....
    δεν έχω φύγει ποτέ μου Πάσχα απο την Κάρυστο.
    Λέω να φύγω την Μεγάλη Τετάρτη[ πρωτά ο΄θεός}
    για να δούμε...
    καλο Πάσχα και καλη Ανάσταση
    προκομμένη Ζακυνθινιά..
    φιλιά καρυστινά

    ReplyDelete
  6. Αχ, πόσο θα ήθελα να ήμουν τώρα εκεί! Ελπίζω κάποτε να τα καταφέρω. Η περιγραφή σου με κάνει να πιστεύω πως θα είναι καταπληκτικά! Thanks!

    ReplyDelete
  7. Πραγματικα μονο ετσι καταλαβαινεις Πασχα οταν υπαρχουν ακομα τα παλια εθιμα και οι παραδοσεις,ευχαριστουμε που τις μοιραστηκες μαζι μας.Καλη σου μερα.

    ReplyDelete
  8. Φίλοι μου,
    ευχαριστώ για τα σχόλια.
    Χαρά, Λουλούδι, καλωσήρθατε στο μπλογκ μου και ευχαριστώ για τα καλά λόγια!
    Φιλιά από την Πάτρα με την προβληματική σύνδεση!

    ReplyDelete
  9. Κική μου (και Χαρά) κατατοπιστικότατη η ανάρτηση
    και προσωπικά, ευχαριστώ πολύ!

    μονο και μονο, για την κατάνυξη, θα ήθελα να μπορούσα να παρακολουθήσω, έστω μια φορά, τη Μεγάλη Βδομαδα, στα μερη σας.

    (για το μανόγαλα διαφωνώ, δε μ' αρεσουν τα φίλτρα διόλου! :ΡΡ)

    φιλια και καλή Κυριακή :))

    (εμεις ετοιμαζόμαστε για βόλτα)

    ReplyDelete
  10. Ό μορφα τα έθιμα στα επτάνησα! Δεν θα μπορούσα να ξεχωρίσω, σε ...ατραξιόν και μή, κατα το σχόλιο μιας φίλης.Απλώς διαφορετικό της Κέρκυρας, απο της Ζακύνθου!Εξάλλου, και τα δύο έχουν την γοητεία τους!!..Καλοό απόγευμα...

    ReplyDelete
  11. Κικη ομορφα τα εθιμα αλλα κατι εγινε και στην πορεια των χρονων τα αφησαμε και...πηγαμε και υοθετησαμε καποια ξενοφερτα.
    Εχω 20 χρονια να γιορτασω Πασχα στην Ελλαδα. Εδω ακολουθουμε τους καθολικους και δευτερη του Πασχα παμε σχολειο και δουλεια, οποτε, ποτε δεν πηραμε αποφαση να ερθουμε Πασχα στην Ελλαδα και δεν το βλεπω συντομα. Στα τοσα χρονια μια φορα θυμαμε να εχουμε πεσει μαζι, ολο κι ολο. Ευχαριστουμε που τα μας τα μεταφερεις!
    φιλια πολλα οτι επιθυμεις

    ReplyDelete
  12. Μαριλένα, θα σου άρεσε πολύ νομίζω εδώ!

    Αυτά περί μανογάλατος, δεν υπάρχουν πια. Είναι από τα παλιά έθιμα και ποστεύω. Αρκετά από αυτά, έχουν μείνει πια πίσω στο παρελθόν. Ούτε εμένα μου αρέσουν :-)

    Louna η αλήθεια είναι ότι όταν ζεις στο εξωτερικό είναι λίγο δύσκολο να νιώσεις όπως εδώ αφού δουλεύεις εκείνες τις μέρες και σε παίρνει μπάλα η καθημερινότητα. Χαίρομαι που σε ταξίδεψα!

    ReplyDelete
  13. Όλγα, κι εδώ είναι λιγουλάκι ατραξιόν από την πολλή διαφήμιση που πέφτει, αλλά κρατάμε ακόμα...

    ReplyDelete
  14. Ωωω, μερσί για την κατατοπιστική ανάρτηση, στα μέρη σας μυρίχει πραγματικά Πάσχα!

    ReplyDelete
  15. Επειδή δεν θάθελα να παρεξηγηθώ:
    Με το "ατραξιόν" εννοούσα την πρώση των "Μπότηδων" που όλοι μαζεύονται στην Σπιανάδα χωρίς να γνωρίζουν τι έχει προηγηθεί και τι σημαίνει.
    Οπως και σε μας θεωρώ οτι ωραιότερη είναι η Gloria εντός του Ναού απο το σπάσιμο των βικών στην πλατεία.
    Νοιώθεις οτι "κάτι" γίνεται.
    Οπως δεν μ αρέσει σε καμιά περίπτωση να θεωρώ οτι συμμετέχω στον Εσταυρωμένο ή στον Επιτάφιο αραχτός στο Base ή στο Λιστόν.
    Και τέλος, άλλιώς 4 το ξημέρωμα και αλλιώς μές το μεσημέρι.
    Αυτά, χωρίς να παραγνωρίζω την ιδιαιτερότητα του κάθε τόπου και την ομορφιά του.
    Επιτρέψτε μου όμως για μια μονα-δική φορά να είμαι πιό σωβινίστρια απ' οτι πραγματικά είμαι.
    Καλό Ανάσταση σε όλους όπου κι αν είστε!!!

    ReplyDelete
  16. Μαγισσούλα και που να δεις τι γίνεται μετά!

    Χαρά, οπωσδήποτε ο κάθε τόπος προσπαθεί να πουλήσει ό,τι έχει σαν τουριστική ατραξιόν. Καμιά φορά γίνεται και σε μας. Θυμάσαι μια χρονιά (πρόπερσι ήταν;) που ο Μητροπολίτης έψαλλε το Χριστός Ανέστη και στα ζακυνθινά και όπως στην υπόλοιπη Ελλάδα με τη δικαιολογία ότι υπήρχαν πολλοί μη ζακυνθινοί; Εμένα δεν μου άρεσε και ας μην είμαι ζακυνθινιά. Θέλω να υπάρχει το τοπικό χρώμα.
    Ομολογώ επίσης, ότι παρόλο που μ' αρέσουν πολύ τα έθιμα εδώ, δεν έχω μπει ποτέ να ακούσω το γκλόρια. Αν ξέρεις τι ώρα λέγεται ακριβώς πολύ θα ήθελα να μάθω μπας και τα καταφέρω φέτος.
    Όσο για τον Επιτάφειο τσι τέσσερις το πρωί, μα υπάρχει ωραιότερο έθιμο απ' αυτό; Να ξενυχτήσεις περιμένοντας να γυρίσει ο επιτάφειος, να δεις την ανατολή και να σπάσεις τη βίκα; Άντε να 'μαστε καλά να το κάνουμε και φέτος!

    ReplyDelete
  17. Ξέρεις κάτι φιλη μου όσο περισσότερο μπαίνει στη ζωή μας ο τουρισμός τοσο περισσότερο θα αλλοτριονόμαστε,θα απομακρυνόμαστε απο την ταυτότητά μας.
    Ο,τι δεν κατέστρεψε ο σεισμός (& κατέστρεψε τα ΠΑΝΤΑ)τα παραδίδουμε τώρα στον τουρισμό.
    Ετσι δυστυχώς εννοούμε την εξέλιξη.
    Θυμάμαι επι δικτατορίας (τόσο παλαιά είμαι-το παραδέχομαι!)ξεσηκώθηκαν οι Ζακυνθινοί με τον τότε Δεσπότη τον Απόστολο, οποίος δεν ήθελε να τηρήσει κανένα απο τα έθιμα της Μ.Εβδομάδας και θυμάμαι χαρακτηριστικά οτι επέβαλλε στους ιερείς να φοράνε τα χρωματιστά άμφια και όχι τα μαύρα.Μόνο & μόνο γι αυτό ποτέ δεν τον χώνεψαν,ό,τι κι αν άφησε στη συνέχεια.
    Θυμάμαι επίσης την πρώτη φορά που με σήκωσαν οι γονείς μου να πάμε στον Επιτάφιο (5ης Δημοτικού παιδάκι),την υποδοχή που έκαναν στο πρώτο σφαχτό που έμπαινε στη Χώρα απο τα σφαγεία με το χειρόκαρο τότε (το μακρύ κάρο,που το είχαν για τα εμπορεύματα),διότι τα χρόνια "προ τουρισμού" δεν υπήρχε κρέας στα κρεοπωλεία μέχρι το πρωί του Μ.Σαββάτου,που το φέρνανε δαφνοσταφανωμένο και σβινταριζόντανε οι χασάπηδες ποιός θα το πρωτομπάσει στη Χώρα (για το γούρι).Επίσης τότε κρεμάγανε έξω απο τα μαγαζιά τα χοιρομέρια.Κι όλα τα καταστήματα τροφίμων (Εδώδιμα-αποικιακά) τότε ξημερώνονταν στολισμένα με μερτίες και δάφνες!
    Η Gloria γίνεται την ώρα του "κομματιού".Ενω έξω σπάνε τις βίκες, μέσα γίνεται ο "σεισμός" (ως αναφορά του σεισμού στο Γολγοθά)και ενώ έχουν ψαλλεί ομαδικά "τον Κύριον Υμνούμε..." και τελειώνει ο Απόστολος τα φώτα σβήνουν,η Ωραία Πύλη ανοίγει με δύναμη και βγαίνει ο Δεσπότης με την κόφα γεμάτη δάφνες και πετάει στον κόσμο,ενώ τα φώτα των πολυελαίων που κουνιούνται περα δώθε αναβοσβήνουν και η εκκλησία αντηχεί απο τον εκκωφαντικό θόρυβο απο το χτύπημα των στασιδιών.Είναι η Πρώτη Ανάσταση.Είναι υποβλητικό,ανατριχιάζεις.
    Την ώρα που μέσα στην εκκλησία λοιπόν,γίνονται αυτά που σου περιγράφω, έξω με το παιάνισμα της μπάντας που δίνει το σύνθημα και τις καμπανοκρουσίες σπάζουν τις βίκες.
    Και θα σου πώ και κάτι τελευταίο γιατί σας κούρασα:το έθιμο με τις αλλαγές στις ταμπέλες πάλι στο σεισμό του γολγοθά έχει την αναφορά του.Ομως τα χρόνια ιδιαίτερα τα προσεισμικά (οχι δεν είμαι τόόόσο παλαιά-απ ότι ξέρω απο τους γονείς μου)γινόταν με σεβασμό στην ξένη περιουσία και με διάθεση για μάντσιες. Αναγραμμάτιζαν τις ταμπέλες,όπου ήταν δυνατόν και άλλαζε το νόημα,τις μετέφεραν απο το ένα μαγαζί στο άλλο για να δείξουν την ακρίβεια του (π.χ.τα "είδη προικός" -φαρμακείο).
    Τώρα όμως έχει εντελώς παραποιηθεί και δεν είναι ωραίο να μεταφέρουν γαιδάρους και βάρκες στο Σολωμό.
    Αυτά και λυπάμαι αν σας κούρασα,σε περιμένουμε ανυπερθέτως γιατί μας σπαβεντάρισες.
    Στη φίλη Ολγα που στεναχώρεσα(;) (με το "ατραξιόν")να περάσει υπέροχα στην Κέρκυρα.
    Αν ήξερες πόσο πραγματικά ΛΑΤΡΕΥΩ την Κέρκυρα & δεν χορταίνω να την επισκέπτομαι (όχι όμως Πάσχα) δεν θα μου κράταγες
    ...κακία.

    ReplyDelete
  18. Χαρά...όοοοοοοοοολα αυτά που περιέγραψες τα ξέρω και είναι μέσα σ' αυτά που θα πω εντός των ημερών. Η ερώτηση αφορούσε την ακριβή ώρα. Κατάλαβα όμως πότε είναι το γκλόρια αφού μου λες ότι είναι όταν σπάμε τις βίκες. Άρα...χλωμό πάλι να είμαι μέσα αφού συνήθως είμαι έξω με το σαματά!!! :-)))
    Αυτά για τα αρνιά και τα κρεοπωλεία τα ξέρω, όπως και πολλά άλλα έθιμα γύρω από αυτά...
    Αυτό για τον παλιό Δεσπότη δεν το ήξερα. Τους καταλαβαίνω τους ντόπιους πώς ένιωθαν!
    Την Κέρκυρα τη λατρεύω κι εγώ και θα ήθελα μια φορά να βρεθώ εκεί Πάσχα για να δω τις διαφορές μας...

    ReplyDelete